چهارمین کنگره دین پژوهان:

جهانی شدن و دین؛ فرصت ها و چالش ها

 

چهارمین کنگره دین پژوهان با عنوان «جهانی شدن و دین؛ فرصت ها و چالش ها» هجدهم اردیبهشت ماه 1382 با حضور جمعی کثیری از علما، اندیشمندان، پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه در سالن اجتماعات مدرسه علمیه امام خمینی (ره) برگزار شد.

در این پیام که دکتر هادی خانیکی، مشاور رئیس جمهور آن را قرائت نمود، آمده است: تردیدی نیست که یافتن تأثرهای میان دین و جهانی شدن، نیازمند تلاش های نو و اندیشه ورزی های خلاقانه از سوی متفکران و محققان ارجمند حوزه و دانشگاه است و شناخت درست مسئله و ترسیم فرصت ها و تهدیدهای پیش رو در اندازه های واقعی، گام نخست این راه است که امید دارم با دقت و قوت برداشته شود.

رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، خاطرنشان ساخته است: دین ماندگار، چنان ظرفیت و انعطافی دارد که در عین ثبات، به تناسب امر ثابت وجود انسان، می تواند هماهنگ با جنبه متغیر هستی آدمی و پاسخ گوی شخصیت تحول پذیر و مسائل و نیازهای لحظه به لحظة  نو شوندة او در بستر تاریخ باشد.

دین در مواجه با چنین چالش هایی، با آفات و آسیب هایی از بیرون و درون مواجه می شود، آفت بزرگ بیرونی، ستیزه جویی دنیاداران وقدرت مداران با حقیقت دین و آفت بزرگ درونی، پنهان شدن آن حقیقت در پس پرده های ضخیم عادات و اوهام و ذهنیت های تنگ و تاریک است.

حجت الاسلام والمسلمین خاتمی تصریح نموده است: نمی توان با تسری اطلاق و قدسیت دین به عادت های فکری وآداب اجتماعی، از دیدن مقتضیات زمان و نیازهای تازه انسان دور ماند و در عین حال تأمین این نیازها و پاسخ به این پرسش های نو را با بینش ها و بضاعت های موجود میسر دانست. اسلام آیینی جاودانه است که قدرت بقا و برآورده کردن نیازهای امروز را هم به اعتبار منابع وحیانی خویش و هم به اتکای رهیافت های عقلانی انسان دارد. مهم آن است که برای فهم درست دین و دنیای جهانی شده، هم این توانایی ها را بتوانیم به خوبی دریابیم و هم از آفات درونی و بیرونی دین به درستی آگاه شویم.

جای درست این مباحث، نشست هایی از این گونه است تا دین پژوهان زمانه شناس با توصیف و تبیین مسائل به برهانی کردن موضوع ها همت گمارند.

پس از آن محمد جواد صاحبی دبیر کنگره به ایراد سخن پرداخت؛ ایشان اطلاع رسانی، ایجاد هم گرایی، هم اندیشی و تعامل میان محققان علوم دینی و ایجاد بستری مناسب برای تضارب آراء و افکار و تبیین موضوعات جدید را از اهداف این کنگره عنوان نمود و ادامه داد: تلاش ما این بوده که بدون در نظر گرفتن گرایش های سیاسی و فکری، صاحب نظران، در کنار یکدیگر به تولید فکر و هم اندیشی بپردازند.

وی افزود: جهانی شدن گر چه واژه ای نو در ادبیات ماست؛ ولی شروع آن از انقلاب صنعتی بوده که امروز شتاب بیشتری یافته و مرزها و حریم ها را شکسته است و صاحبان این فناوری، فرهنگ و اندیشه خود را به زوایای خانه ها آورده اند و مولدان این پدیده، سیطرة فرهنگی و حتی سیاسی خود را با استفاده از این امکانات هر روز بیشتر خواهند کرد.

صاحبی تعداد مقالات رسیده به کنگره را 103  اثر عنوان کرد و اظهار داشت: هیأت علمی 15 مقاله را جهت قرائت در کنگره برگزیده و بقیه مقالات پس از بازنگری و تصحیح، در مجموعه ای منتشر خواهد شد.

پس از ارائه گزارش دبیر کنگره، دکتر محمدرضا تاجیک مشاور رئیس جمهور و رئیس مرکز مطالعات استراتژیک، مقاله خود را تحت عنوان «جهانی شدن و دین، عرفی سازی یا قدسی سازی» ارائه نمود. وی با طرح سؤالاتی از قبیل:

ـ چگونه می توان به برون رفتی از چنبره این تعارضات هویتی و معرفتی در فرایند جهانی شدن اندیشه دست یافت؟

ـ آیا در این دنیای بت شکن و حصار برانداز می توان به فرصت هایی برای تأمین و تحفظ و اعتلای ادیان، دل خوش داشت؟

ـ‌ آیا می توان به طرحی برای ایجاد نوعی ترابط و تعامل منطقی و مسالمت آمیز میان جهانی شدن و دین اندیشید؟

وی سه رویکرد امتناعی، تخریبی و هم پوشانی را برای رابطه بین جهانی شدن و دین مطرح ساخت. و پس از تشریح این سه رویکرد، نتیجه گرفت:

جهانی شدن یک پدیده ای است با دو چهره، هم تهدید است و هم فرصت، هم نیش است و هم نوش، بستگی دارد که چگونه به آن نگاه کنیم؛ اگر نتوانیم تهدیدات آن را مهار کنیم با تهدیدات شالوده شکن این پدیده مواجه خواهیم بود. و هر کشوری بتواند بیشترین تولیدات هنجاری، ارزشی و معرفتی و امکان صدور آن را داشته باشد، در سراسر جهان می تواند در برابر پدیده جهانی شدن قدرت برتر باشد.

در ادامه برنامه، حجت الاسلام دکتر ناصر الهی، قائم مقام ریاست دانشگاه مفید، مقالة خود را با عنوان «خاتمیت نبوت و جهانی شدن با گرایش های نومنالیستی و ذاتی گرایانه» ارائه نمود. وی در ابتدا با اذعان به این که پرداختن به این دو نگرش، لزوماً به معنای اعتقاد به هیچ کدام از این نگرش ها نیست، تصریح نمود: تلقی از خاتمیت، در رفتار ما در مقابل این جریان، تأثیر خواهد گذاشت.

دکتر الهی سپس دو گرایش در گفتمان شهید مطهری و اقبال لاهوری را مورد بحث قرار داده و لزوم این دو نگرش به بحث خاتمیت را در مسأله جهانی شدن یادآور شد.

در ادامه این همایش، دکتر هادی خانیکی نیز مقاله خود را با موضوع «جهانی شدن و دین؛ دو روایت و چند پرسش» قرائت کرد. وی در این مقاله به بررسی روایت ها از جهانی شدن و رابطه آن با دین پرداخت و در توصیف این روایت گفت:

یکی روایتی است که مقوله جهانی شدن را به عرصه سیاست یا اقتصاد محدود می کند و نتیجه آن استیلای یک رویه زندگی و یک نوع الگوی ادراکی که همان جهانی سازی است می شود و رفتار ما در مقابل این جریان، تأثیر خواهد گذاشت.

دوم روایت فرهنگی است که مسأله را عمیق تر از عرصه سیاست می داند و این نظریه را که جهانی شدن همان غربی شدن است، رد می کند.

در رویکرد اول یا باید مقابل جهانی شدن ایستاد و یا باید انزوا اختیار کرد، اما رویکرد دوم بیشتر به گفت وگو می اندیشد. و با انتخاب آن، سه رهیافت در پیش رویمان قرارمی گیرد:

رهیافت اول، تنزل صورت مسأله به یک مسأله سیاسی و یا اقتصادی است؛

رهیافت دوم، کلی گرایی می باشد که جهانی شدن به مسئله ای پیچیده تبدیل می شود؛

رهیافت سوم، صورت شبکه ای است که مسأله غامض را به یک صورت ساده تر تبدیل کنیم.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری در پایان مسأله هویت را از نگاهی جامعه شناسانه مورد بررسی قرار داد و گفت:

در نگاه جامعه شناسانه، هویت، بروز و ظهور خود را در عرصه دین، درون یک طیفی متجلی کرده که در یک طرف آن وحدت گرایی یا توجه به جوهر مشترک ادیان و در طرف دیگر بنیاد گرایی یا مسلط شدن در جنبه های مختلف ادیان است. ما در طول این سه دهه شاهد این هستیم که جنبه های مختلف دین داری و معنویت در جهان رو به افزایش است و نمی توان پیش آمدن و پذیرش روند جهانی شدن را با پایان یافتن دوران قدرت دین و یا حتی نمودها و بروزهای فردی و اجتماعی دین همراه دانست.

حجت الاسلام مصطفی جمالی، پژوهشگر علوم اسلامی و کارشناس ارشد فلسفه هم در ادامه این همایش، به ارائه مقاله خود با موضوع «نظام سرمایه داری، جهانی سازی و عرفی سازی» پرداخت. وی با ارائه این مقدمه که نظام سرمایه داری مبتنی بر اصول مدرنیته، نیازمند جهانی شدن است و درصدد ساختن جهانی هماهنگ با روند توسعه خود می باشد، اصلی ترین مانع نظام سرمایه داری در راه جهانی شدن را وجود فرهنگ مذهبی دانست و راه کار جوامع غربی را عرفی سازی دین مسیحیت معرفی کرد.

حجت الاسلام جمالی تأکید نمود: این اسلام و انقلاب اسلامی ایران بود که در عصر جهانی شدن در میان ناباوری تمام سردمداران و تئورسین های مادی به وقوع پیوست و مانعی بزرگ بر سر راه نظام سرمایه داری و داعیه جهانی شدن آن گردید.

وی در ادامه اظهار داشت: دین اسلام به جهت ویژگی های خاصی که دارد، هیچ گاه مانند دین مسیحیت، تن به عرفی شدن نخواهد داد بلکه خود درصدد آن است که جامعه الهی را تحقق بخشد و آن را در سطحی جهانی گسترش دهد.

حجت الاسلام جمالی، راه برد مدیریت جهانی شدن و ایجاد تمدن اسلامی را، قدسی کردن امر عرفی و جریان دادن دین در همه حیات فردی و اجتماعی بشر عنوان ساخت و پیشنهاد کرد:

برای تحقق چنین هدف بالایی از یک طرف «حوزه های علمیه» تنها به فقه خرد فردی بسنده نکنند بلکه با اجتهاد روشمند خود در پی ایجاد «فقه کلان و توسعه» باشند و از طرفی هم «دانشگاه های اسلامی» در پی «تولید علوم انسانی» مبتنی بر جهان بینی جامعه شناسی و انسان شناسی متخذ از دین باشند و در آخر «نظام اجرایی» هم مبتنی بر علوم اسلامی «مدل های توسعه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی» جامعه اسلامی را حول محور غلبه اسلام در درگیری با نظام مادی جهانی ارائه دهد.

این پژوهشگر علوم اسلامی در پایان ترجمه سکولاریسم به عرفی شدن را اشتباه دانسته و یکی انگاشتن عرفی شدن با مبحث عرف در فقه شیعه را خطایی فاحش خواند و معنای دقیق آن را دنیوی شدن دانست و هشدار داد:

در صورتی که این سه نهاد جامعه اسلامی به وظایف بنیادین خود عمل نکنند، قدرت «معماری تمدن اسلامی» از جامعه اسلامی سلب می گردد و حکومت اسلامی از سطح رهبری حوادث و مدیریت جهانی شدن تنزل می یابد و در نهایت به «عرفی شدن» یا تعویل حسی دین در عرصه حیات اجتماعی منتهی می گردد.

در ادامه این همایش حجت الاسلام و المسلمین سید محسن موسوی تبریزی عضو هیئت رئیسه کنگره، توضیحاتی را ارائه نمود. وی با استناد به چند آیه از قرآن کریم، دین اسلام را بر خلاف سایر ادیان، مدعی جهانی شدن دانست و اظهار داشت: بنده معتقدم، لااقل 80% از معارف اسلام، جهانی هستند به این معنا که اگر حتی کسی مسلمان نیست، می تواند به این ها عمل کند و سعادتمند شود. ایشان جهانی شدن را غیر عرفی شدن خواند و تذکر داد که لازمه جهانی شدن، سکولارشدن نیست و اعتقاد به این که اسلام، عرف زمانه خود را ناگزیر پذیرفته باشد، منحرفانه دانست.

در ادامه کنگره، دکتر علی رضا شجاعی زند، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، ضمن سخنان کوتاهی، مقاله «دین و جهانیت، جهانی شدن، جهانی سازی و جهانی گرایی» را مطرح نمود.

وی با تذکر این نکته که سهل انگاری در ترجمه متون نظری و بی دقتی در معادل یابی واژه های تخصصی از زبان های دیگر، معضل بدفهمی و مجادلات بی سرانجامی را پیچیده تر می کند، به توضیح واژگان «جهانیت»، «جهانی شدن»، «جهانی سازی» و«جهانی گرایی» پرداخت.

دکتر شجاعی زند جهانیت را واقعیتی مربوط به اشباع کمی جهان و افزایش ارتباط اجزاء تشکیل دهنده آن بدون ذهنیتی خاص راجع به اوضاع جدید دانست و«جهانی شدن» را عنوانی عام در ادبیات نظری برای تبیین علل و عوامل به وجود آورنده این پدیده نو ظهورخواند و «جهانی سازی» را راه برد و فرایندی در حال وقوع تعبیر کرد و «جهانی گرایی» را ایدئولوژی مدافع تحقق این فرایند دانست. این استاد دانشگاه در پایان خاطر نشان ساخت:

برای دست یابی به پاسخ هایی روشن و معتبر نسبت جهانی شدن و دین، لازم است آن را به بررسی نسبت هر یک از شقوق اشاره شده از مفهوم کلی جهانی با انواع گونه های دین تفسیر داد و به نظر می رسد، مهم ترین برخوردها میان پدیده جهانی اسلام در آن جا شکل بگیرد که این پدیده در غالب یک استراتژی و با جهت گیرهای خاص ظاهر گردد.

دکتر حسین کچوئیان، دیگر سخنران کنگره بود که «رویکردهای نظریه جهانی شدن دین» را بررسی نمود. وی با تقسیم این روند به سه مرحله، با توجه به نظریه پردازان آن، رویکرد حاصل از این سه مرحله را سکولاریزاسیون دانست که در واقع جایگاهی برای دین قائل نیست و جنبش های دینی را حرکت های مذبوحانه می داند و آینده ای بر آن پیش بینی نمی کند.

دکتر محمد حسین مشرف جوادی، استادیار دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه اصفهان، در تشریح مقاله خود با عنوان «بررسی فرایند جهانی شدن و نگرش دین» ابتدا بر این نکته تأکید نمود که در سال های اخیر، هر چند که جهانی شدن و یا یک پارچگی فرهنگ، زبان، سیاست، مدیریت ، دین و ارزش های ملی کشورها به طور هم زمان و هم پایه مدنظر بوده است ولی بارزترین وجه جهانی شدن، بعد اقتصادی یا تجاری آن می باشد. دکتر مشرف جوادی با ارائه آماری به نقل از جمعی ازصاحب نظران گفت:

جهانی شدن، علاوه بر حذف یا کاهش مرزهای جغرافیایی و فاصله زمان، باعث سرکوب ملی گرایی، آزادی واقعی مذهبی و تأثیرات عمیق بر اعتقادات و ارزش های ملت ها گردیده است و در واقع، جهانی شدن، مترادف با آمریکایی شدن می باشد.

هر چند که مسیحیت و اسلام، منادی وحدت و جهانی شدن دین در جهان بوده اند، اما دانشمندان معتقدند که کشورها، دیگر قادر به حفظ و حراست از دین و ارزش های اخلاقی خود نیستند و آمار صادرات کالاهای کشورهای اسلامی نیز بیانگر این نکته است که روند جهانی شدن به نفع کشورهای پیشرفته و به ضرر کشورهای اسلامی است.

وی در پایان گوشزد کرد: علمای دین موظف هستند با شناخت از دنیا و شناخت از جوامع دیگر و احترام به انسانیت انسان ها و مذاهب دیگر سبب اثر گذاری بر دنیا و جهانی شدن و تبلیغ دین اسلام گردند.

دکتر سید عبد القیوم سجادی سخنران بعدی مراسم بود که مقاله خود را با عنوان «حکومت جهانی اسلام و جهانی شدن» و با طرح پرسش هایی ذیل مطرح کرد:

جهانی شدن با حکومت جهانی اسلام چه نسبتی برقرار می کند؟

آیا گفتمان جهانی شدن متناقض و نافی ایده حکومت جهانی اسلام است یا خود زمینه درک بهتر و تبیین عالمانة این نظریه دینی را فراهم  می کند؟

دکتر سجادی در ادامه، مسأله جهانی شدن و حکومت جهانی اسلام را مورد بررسی قرار داد و ایدئولوژی جهانی شدن را متناقض ایده جهانی اسلام و رویه تکنولوژیک جهانی شدن را زمینه ساز فهم و تبیین علمی ایده حکومت جهانی اسلام دانست و افزود: جهانی شدن نمی تواند خواسته های معقول بشر را جهت رسیدن به جامعه ای امن و همراه با عدالت تأمین کند و سرخوردگی از این الگوی بشری زمینه ساز اقبال به نظریه حکومت جهانی اسلام خواهد بود.

دکتر سجادی یادآور شد: با توجه به ویژگیهای حکومت جهانی و عناصر جهانی شدن می توان از برخی از جنبه های جهانی شدن به خصوص رویه تکنولوژیک آن برای فهم و تحلیل هر چه بهتر و عالمانه تر حکومت جهانی اسلام بهره گرفت. وی در پایان افزود: هر چند رویه ایدئولوژیک جهانی شدن در صدد نفی حکومت جهانی اسلام می باشد؛ ولی از رویه تکنولوژیک آن می توان، ابزار کارآمدی جهت بسط و گسترش فرهنگ و اندیشه و آموزه های دینی ساخت و زمینه های فراگیری و جهان شمولی ایدة اسلامی را فراهم نمود.

دکتر سید محمد حسن حجازی سخنران بعدی همایش بود که در مقالة خود با عنوان «چالش دین و جهانی شدن» جنبه اساسی جهانی شدن را تراکم زمان و مکان دانست و گفت:

جهانی شدن به لحاظ نظری با فرصت یا تهدید بودن آن یکسان می باشد و این ما هستیم که چگونگی آن را تعیین می کنیم. همانگونه که جهانی شدن در مقام فرصت باعث شکوفا شدن هویت های دینی، ایجاد هویت برای اقشار جامعه و همچنین دارای توان تفسیر نو و معنا دادن به جهان می باشد، در مقابل می تواند عامل ایجاد بحران هویت، ظهور جنگ های مذهبی و دینی در مناطق گوناگون و عقب راندن دین از صحنة اجتماع باشد. به همین دلیل مذهب شیعه به لحاظ تئوریک با داشتن عناصر فوق، توان جهانی شدن را دارد، اما نباید از این نکته غافل شد که در عرصة جهانی شدن شرط ماندگاری هر دین به خصوص به عنوان نظام سیاسی، داشتن مشروعیت، حقانیت و کارآمدی همزمان با هم می باشد.

حجت الاسلام عبد الحمید آکوچیان پژوهشگر علوم اسلامی در ادامه این همایش به قرائت مقاله خود با عنوان «سلام جهانی شدن» پرداخت و افزود:

رفتار فرهنگی ایرانیان رویکردی جهان گرایانه است که باعث شده آمادگی پذیرش و جذب فرهنگ های دیگر و رابطة متقابل اثرگذاری و اثرپذیری با دیگر فرهنگ را داشته باشند. و در واقع بهترین عاملی که ایرانیان را به سوی اسلام سوق داد، جهان شمولی و جهان گیری آن بود. ما باید جهانی شدن را از نو بفهمیم و آن را فرصتی استثنایی برای عرضه اندیشه خاتم و تحقق حکومت موعود بدانیم.

در ادامه کنگره دکتر جلیل مسعودی فر در مقاله ای با عنوان «حفظ فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در فرآیند جهانی شدن» گفت: در گذشته محور جهانی شدن مسائل سیاسی و اقتصادی بود ولی در دهة اخیر با نگرش فرهنگی اهمیت بیشتری یافته است.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مشهد ادامه داد: جهانی شدن هم یک فرصت و هم یک تهدید است و فرصتی برای فرهنگ های قوی و نیز تهدید برای فرهنگ های ضعیف، باید آنچه داریم به درستی بشناسیم و به زیبائی مطرح کنیم و آنچه محتاج آن هستیم هوشمندانه بپذیریم.

دکتر مجید موحد سخنران بعدی همایش، در مقاله خود با موضوع «رویکردی جامعه شناختی به فرآیند سکولاریزاسیون در عصر جهانی شدن» گفت: جهانی شدن در بعد فرهنگی، سعی در اشاعه و تسلط فرهنگی جهانی شده به فرهنگ های سنتی، ملی و محلی دارد، در این راستا هویت های فرهنگی که دین یکی از عناصر اساسی آن در هر جامعه ای می باشد مورد تعرض قرار می گیرد.

استاد علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز ادامه داد: این تعرض با اشاعة سکولاریسم به عنوان یکی از مؤلفه های فرهنگ جهانی به فرهنگ های بومی صورت می گیرد و نوعی فشار جهت استحاله مذهب به عنوان جزئی از فرآیند سقوط سنت ایجاد می گردد. بر همین اساس است که بیشترین مقاومت در برابر جهانی شدن از سوی مذاهب صورت گرفته است و آن را یک پروژة غربی در جهت جهانی سازی سکولاریزم غربی در نظر می گیرند.

دکتر موحد خاطر نشان کرد: جهانی شدن با ایجاد زمینه جهت رشد فرد گرایی دینی کمک های شایان توجهی به فرایند دنیوی سازی به سطح جهانی می نماید و رسانه های بین المللی مهم ترین عامل تحقق فرهنگ جهانی سکولاریزم می باشند.

دکتر سید کاظم سید باقری سخنران بعدی کنگره که ضمن ارائه مقاله خود تحت عنوان «جهانی شدن و پویایی انتظارات از دین» سعی در پاسخگویی به این سؤال داشت که آیا ادیان از جمله اسلام می توانند در فرایند جهانی شدن از پویایی و تحرک لازم و کافی برای برآوردن انتظارات انسان مدرن برآیند یا نه؟

وی در پاسخ به این پرسش ابتدا مفاهیم جهانی شدن، دین و پویایی انتظارات را تعریف کرده و در خصوص رابطه دین و جهانی شدن سه نظریه را عنوان نمود و افزود:

یک گروه به جهانی شدن نگرشی بدبینانه دارند. گروه دوم نگرشی خوش بینانه دارند و گروهی نگرش خردورزانه و میانه که نگرش آخر متعقد است با اتخاذ رهیافتی عقلانی و نگرشی پویا به مفاهیم دین، می توان آن را برای روزهای شتابنده و فراگیر جهانی شدن آماده کرد.

وی در پایان مفاهیمی از قبیل: فطرت، اجتهاد و آموزه های انعطاف پذیر و عقلانی را مورد کنکاش قرار داد و گفت: دین اسلام، مفاهیم پویایی را شامل می شود که می تواند انتظارات بسیاری را در فرایند جهان گستری، نو فهمی و نو اندیشی پاسخ دهد.

سخنران پایانی کنگره حجت الاسلام دکتر حسام الدین آشنا عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) بود که تحت عنوان «اینترنت و دین در فرآیند جهانی شدن» به بیان مطالب خود پرداخت و گفت:

فضایی که از آن صحبت می کنیم یک فضای جدید به نام فضای «سایبر» می باشد به معنای محیط به وجود آمده بر اثر اتصال رایانه های درون شبکه و در واقع ما از جهانی صحبت می کنیم که مجموعه ای عظیم از میلیون ها کامپیوتر متصل به هم است که در اثر همگرایی چهار حوزه مخابرات، علوم رایانه ای، اطلاع رسانی و ارتباطات به وجود آمده است.

ایشان سپس به توضیح هر یک از این مقوله ها پرداخت و افزود: ارتباطات برای ما دو حوزه را به وجود آورد: ابتدا حوزه جذابیت و اثر بخشی را راه اندازی کرد و سپس روش سنجش اثر بخشی و اندازه گیری آن را برای ما مطرح ساخت و به این ترتیب ما با مفهوم رسانه های جدیدی مواجه شدیم که در این فضا کار می کردند.

دکتر آشنا از تلوزیون، ماهواره، دیسک های فشرده الکترونیکی و اینترنت به عنوان چهار رسانه جدید که متعلق به این عصر می باشند نام برده و افزود: بحث ما در مورد این رسانه اخیر یعنی «اینترنت» می باشد که خودش یک جامعه جدید را ایجاد کرده و این جامعه جدید، مبتنی بر ارتباط کسانی است که به دنبال اطلاعات هستند و یا تولید اطلاعات می کنند.

حجت الاسلام آشنا افزود: جامعه اطلاعاتی، برای کسانی که در حوزه اغنیا قراردارند یک آرمان شهر است. اما منتقدان به این مسئله، اینترنت را به صورت مضاف به کار می برند: نظیر اینترنت ایرانی، اینترنت آفریقایی، اینترنت فقرا، اینترنت اغنیا و… ولی در صورتی می توان از اینترنت اسلامی،‌ اینترنت یهودی و اینترنت های مضاف به مذاهب دیگران سخن گفت که بتوان اینترنت را به فرهنگ ها نسبت داد. که منظور ما از اینترنت اسلامی در واقع حضور اسلام گرایان در فضای «سایت» است.

وی با اشاره به این که در واقع مسلمانان در ابتدای دهه80 به عصر دیجیتالیسم ورود پیدا کردند گفت: وجود میراث عظیم مکتوب و توانایی های بسیار غنی مسلمانان در زمینه نوشته هایی که در این  فرهنگ تولید شده بود زمینه ساز ورود سریع مسلمانان به محیط دیجیتال گردید.

ایشان در پایان به عنوان نمونه، اسلایدی را از یک سایت مسیحی آموزشی، در زمینه تربیت کسانی که بتوانند از طریق اینترنت، تبلیغ دینی انجام بدهند ارائه نمود و منابعی را معرفی کرد که نشان می داد عمده ترین تحقیقاتی که در زمینه اینترنت اسلامی انجام شده است توسط دانشگاه کاتولیک آمریکایی در واشنگتن انجام گرفته است. و افزود: مهمترین مسئله امرو زمان این است که چگونه از طریق اینترنت، زندگی جدید در دنیای جدیدمان را به گونه ای دینی سامان دهیم.

حجت الاسلام محمد مسجد جامعی نیز در میز گرد پایانی کنگره گفت: این گفتگوها در مورد جهانی شدن در جای خود بسیار مؤثر و کارساز بود. اگر چه در حال حاضر در میان پیروان و نیز مقامات دینی ادیان مختلف، کسانی یافت می شوند که این گفتگوها را مفید نمی دانند و بدان انتقاد می کنند اما واقعیت این است که اگر این گفتگوها وجود نداشت قطعاً هم اکنون در شرایطی به مراتب نامناسب تربودیم .

این پژوهشگر علوم اسلامی ادامه داد: اگر چه جهانی شدن فرصت هایی را در اختیار دین قرارمی دهد. اما می توان گفت که در نهایت، این پدیده مهم ترین چالش برای دین در طول تمامی دوران معاصر است، چالشی که اخیراً آغاز شده و با وسعت بیشتری ادامه خواهد یافت، می باید جدی گرفته شود و برای درک ماهیت و ابعاد مختلف آن و نیز چگونگی تعامل و برخورد با آن اندیشید و همکاری کرد.

وی گفت: گفتگوی دینی در این میان می تواند به تمامی ادیان در این زمینه کمک کند. بهترین ویژگی جهانی شدن که احتمالاً بیشترین اصطکاک را با دین دارد عبارت است از تأثیر و تأثر متقابل و نیز ضرورت یافتن تفسیری از دین که متناسب با دوران جهانی شدن و نیازها و اقتضاهای آن باشد.

حجت الاسلام مسجد جامعی در ادامه افزود: برای حفظ دین خود، دیگر نمی توانیم تنها به هم کیشان خود فکر کنیم، به عبارت دیگر برای پاسداری از آیین خود مجبوریم به ایجاد جهانی بیندیشیم که در درون آن پیروان هر دینی عامل به دین خود باشند. آن جهانی مطلوبست و می تواند مطلوب باشد که معتقدان به هر دینی به اصول و مبانی خود پایبند باشند. و در واقع باید از دین تفسیری هماهنگ با ویژگی ها و نیازهای دوران جهانی شدن ارائه داد و این کاری است بسیار دقیق و دشوار که در این دوره ابتلاء همگان است اعم از اینکه افراد در کشورهای صنعتی و ثروتمند زندگی کنند یا در ممالک فقیر و در حال توسعه.

ایشان افزود: تمامی ادیان بزرگ، واجد ظرفیت و اصول و ابزارهای لازم برای بازسازی خود در پرتو شرایط جدید هستند و دقیقاً به دلیل همان ویژگی است که ادامه یافتند.

حجت الاسلام مسجد جامعی در پایان خاطر نشان کرد: تهدید های جدید، تهدید های جهانی و همگانی است و به همین ترتیب، این نوع همکاری ها می تواند به سود همگان باشد، هم بدان لحاظ که با فراهم آوردن زمینه ای ملموس جهت همکاری علمی و عملی زمینه شناخت و تفاهم بیشتری را فراهم آورد و هم بدین لحاظ که در برابر تهدیدهای یاد شده تلاش شود تا جایگاه مرجعیت قانونی و حقوقی را حفظ کند و مانع از آن شود که تحولات در خلاء قانونی به پیش رود.

در پایان این همایش دو جلد کتاب شامل مقالات چهارمین کنگره دین پژوهان با عنوان «جهانی شدن ودین؛ فرصت ها وچالش ها» و مباحث نشست های مقدماتی استانی همایش با عنوان «جهانی شدن و دین ؛ جهان گرایی و جهانی سازی» به شرکت کنندگان همایش اهدا شد.

 

شایان ذکر است که از مجموع  110 مقاله رسیده به کنگره 15 مقاله برتر انتخاب و در مجموعه ای به نام «جهانی شدن و دین فرصتها و چالشها» در 500 صفحه به چاپ رسید.